مدیر کل
بررسی حقوقی محدودیت‌های موکل در وکالت بلاعزل برای انجام موضوع وکالت
وکالت بلاعزل یکی از انواع قراردادهای وکالت است که در آن موکل نمی‌تواند وکیل خود را عزل کند، مگر با توافق یا در شرایط خاص قانونی. این نوع وکالت معمولاً به منظور تضمین حقوق وکیل یا تضمین انجام تعهدات خاصی از سوی وکیل منعقد می‌شود. یکی از مهم‌ترین مباحث مرتبط با وکالت بلاعزل این است که آیا موکل پس از تنظیم وکالت بلاعزل، مجاز به انجام مورد وکالت به صورت مستقل است یا خیر.
اصل اساسی در وکالت بلاعزل
طبق قانون مدنی ایران، وکالت به معنای نیابت و اختیار دادن به دیگری برای انجام امور مشخصی است. ماده ۶۶۲ قانون مدنی تصریح دارد که:
> «وکالت باید در امری داده شود که خود موکل بتواند آن را انجام دهد وکیل هم برای انجام آن امر اهلیت داشته باشد.»
بر این اساس، با تنظیم وکالت، موکل حق انجام مورد وکالت را از خود سلب نمی‌کند، مگر اینکه در قرارداد وکالت یا قانون، شرط یا قیدی خلاف آن درج شده باشد. اما در وکالت بلاعزل، اگر به صراحت در قرارداد ذکر شود که موکل از انجام مورد وکالت منع شده است، اقدام موکل در این خصوص باطل خواهد بود.
دلایل بطلان اقدام موکل در وکالت بلاعزل با شرط عدم دخالت
۱. لزوم رعایت قرارداد و اصل حاکمیت اراده
قرارداد وکالت بلاعزل نوعی تعهد دوطرفه محسوب می‌شود. طبق ماده ۱۰ قانون مدنی، قراردادهای خصوصی که مخالف صریح قانون نباشند، نافذ هستند. در صورتی که در متن قرارداد تصریح شود که موکل حق دخالت در امور وکالتی را ندارد، این شرط برای طرفین لازم‌الاتباع است و هرگونه اقدام از سوی موکل در این زمینه فاقد اعتبار خواهد بود.
۲. حمایت از حقوق وکیل
وکالت بلاعزل اغلب به منظور تضمین حقوق وکیل در برابر عزل یک‌جانبه از سوی موکل تنظیم می‌شود. اگر موکل بتواند موضوع وکالت را به صورت مستقیم انجام دهد، فلسفه وجودی وکالت بلاعزل زیر سؤال می‌رود و حقوق وکیل نادیده گرفته می‌شود.
3. ماده ۶۷۸ قانون مدنی
بر اساس این ماده، وکالت با انجام مورد وکالت یا با استعفای وکیل یا فوت یا جنون طرفین منفسخ می‌شود. در صورتی که موکل بخواهد بدون اجازه وکیل موضوع وکالت را انجام دهد، این اقدام می‌تواند به عنوان تجاوز از قرارداد تفسیر شده و باطل باشد.
دیدگاه رویه قضایی
در رویه قضایی ایران، محاکم معمولاً در مواردی که شرط عدم دخالت موکل به صراحت در قرارداد درج شده باشد، انجام موضوع وکالت از سوی موکل را باطل و غیرقانونی می‌دانند.
برای مثال:
اگر در وکالت بلاعزل خرید و فروش یک ملک تصریح شده باشد که موکل حق انجام این معامله را ندارد، هرگونه تلاش موکل برای فروش مستقیم ملک به خریدار، بدون اطلاع یا هماهنگی با وکیل، باطل خواهد بود و هیچ‌گونه اثر قانونی ندارد.
استثنائات
۱. ابطال شرط با حکم دادگاه
اگر موکل ادعا کند که شرط عدم دخالت با سوءاستفاده یا اجبار از او گرفته شده است، می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و ابطال شرط را درخواست کند.
۲. تعلیق یا پایان وکالت به دلایل قانونی
در صورتی که وکالت به دلایلی مانند جنون یا فوت طرفین، یا انجام موضوع وکالت به پایان برسد، موکل دیگر ملزم به رعایت شرط عدم دخالت نخواهد بود.
نتیجه‌گیری
در وکالت بلاعزل، اگر شرط سلب اختیار موکل برای انجام موضوع وکالت به صراحت در قرارداد درج شده باشد، اقدام مستقیم موکل در این خصوص باطل و فاقد اعتبار قانونی است. این قاعده به منظور حفظ حقوق وکیل و جلوگیری از نقض تعهدات قراردادی موکل اعمال می‌شود. محاکم نیز در مواجهه با چنین پرونده‌هایی، با بررسی شرایط قرارداد و نیت طرفین، اقدامات مغایر با شروط وکالت بلاعزل را غیرمعتبر می‌دانند.
منابع:
قانون مدنی ایران
آراء وحدت رویه دیوان عالی کشور
نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه